του Κωστή Γκίκα
Θεμέλιο της οικονομικής πολιτικής των περισσότερων ανεπτυγμένων χωρών, αποτελεί ο νεοφιλελευθερισμός. Ή τουλάχιστον αποτελούσε πριν από τη μεγάλη οικονομική κρίση του 2008. Ακρογωνιαίος λίθος της εν λόγω θεωρίας, είναι η μείωση και εν τέλει η εξάλειψη της κρατικής παρέμβασης στην οικονομία ενός κράτους.
Με μείωση της φορολογίας, ιδιωτικοποιήσεις, απελευθέρωση των τιμών σε προϊόντα και κατάργηση των όποιων δημόσιων οικονομικών παρεμβάσεων, το κράτος πρέπει να έχει αποκλειστικά το ρόλο του φύλακα. Να προστατεύει την ελευθερία μας από τους εξωτερικούς μας εχθρούς και να φροντίζει για την εφαρμογή των νόμων, σύμφωνα με τον Μίλτον Φρίντμαν ενός από τους 3 «πατέρες» του νεοφιλελευθερισμού.
Η ελεύθερη αγορά, σύμφωνα με το Φρίντμαν, αποτελεί ένα τέλειο επιστημονικό σύστημα, μέσα στο οποίο ο καθένας ενεργώντας προς δικό του όφελος, δημιουργεί πιθανά οφέλη για τους υπόλοιπους. Αφήνοντας τον ανταγωνισμό να δράσει ανενόχλητος οδηγούμαστε στην τεχνολογική καινοτομία και εφευρετικότητα, απαγκιστρώνοντας την οικονομία από μία κατάσταση στασιμότητας.
Οι μισθοί, το πλήθος των επιχειρήσεων, τα επιτόκια των τραπεζών, ακόμα και οι νόμοι θα πρέπει να καθορίζονται από την αγορά, η οποία αποτελεί τον απόλυτο και μοναδικό θεό για τους υπέρμαχους του νεοφιλελευθερισμού. Αφήνοντας την αγορά ελεύθερη, μοιραία οδηγούμαστε σε μία ισορροπία ζήτησης και παραγωγής, εσόδων και εξόδων για τον κάθε πολίτη.
Μέσω των ιδιωτικοποιήσεων, αυτόματα εξαλείφεται η κρατική διαφθορά και απομακρύνονται οι μη αποδοτικοί εργαζόμενοι. Με τη στέρηση της όποιας επιχειρηματικής δραστηριότητας από το κράτος, μειώνονται οι δαπάνες του και κατ’ επέκταση η φορολογία. Έτσι, ο κάθε ιδιώτης είναι ο αποκλειστικός αποδέκτης και διαχειριστής του πλούτου του. Για κάθε επαγγελματικό τομέα που υπόκειται σε κορεσμό, ένα καινούργιο πεδίο ανοίγει τονώνοντας διαρκώς την επιστημονική, οικονομική και τεχνολογική πρόοδο. Ως αποτέλεσμα, η αγορά και κατ’ επέκταση η κοινωνία βρίσκονται σε διαρκή εξέλιξη και ανανέωση αποτρέποντας την οποιαδήποτε κρίση.
Πηγαίνοντας ακόμη μακρύτερα ο Φρίντμαν υποστηρίζει ότι η απελευθέρωση των αγορών, φέρνει την απελευθέρωση της κοινωνίας. Σε ένα νεοφιλελεύθερο καπιταλιστικό σύστημα, φαινόμενα όπως ο ρατσισμός, η λογοκρισία και η κρατική κατάχρηση εξουσίας αδυνατούν να υπάρχουν. Η απονομή του βραβείου Νόμπελ Οικονομίας στους Φρίντριχ φον Χάγιεκ (1974), Μίλτον Φρίντμαν (1975), Τζόρτζ Στίγκλερ (1982), Τζέιμς Μπιουκάναν (1986), Ρόναλντ Κόουζ (1991) και Γκάρι Μπέκερ (1992), σφραγίζει την αποδοχή και το θαυμασμό των νέο- και υπέρ-φιλελεύθερων θεωριών.
Τα μακροπρόθεσμα θετικά αποτελέσματα της υιοθέτησης του νεοφιλελευθερισμού από τη Θάτσερ στην Αγγλία και η επιτυχία της Μονεταριστικής πολιτικής του Βόλκερ στην Αμερική, αποτελούν δύο από τα πολλά παραδείγματα επιτυχίας του εν λόγω μοντέλου. Το 2008 ήρθε η χαριστική βολή για το νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό. Η κρίση που βίωσε η παγκόσμια οικονομία έφερε καταστροφικά αποτελέσματα και 4 χρόνια αργότερα η πλήρης ανάκαμψη δεν έχει έρθει ακόμα. Πώς ένα τόσο πολλά υποσχόμενο κίνημα τελικά κατέρρευσε, συμπαρασύροντας μαζί του ολόκληρο τον πλανήτη;
Ο οικονομολόγος Τζον Μέιναρντ Κέινς, ανέκαθεν έλεγε ότι η οικονομική ελευθερία ξυπνά τα ζωώδη ένστικτα.
Οι ιδέες των νεοφιλελεύθερων, ξεκινούν να εφαρμόζονται αρχικά ως πείραμα σε χώρες που τελούν υπό δικτατορία, καθώς εκεί η προώθηση των όποιων αλλαγών είναι σαφώς ευκολότερη. Τα πειράματα αυτά στέφονται με επιτυχία και οι χώρες σημειώνουν ανάπτυξη (ακόμη και εάν αυτή επιτυγχάνεται με αύξηση του ποσοστού των φτωχών και μαζικές απολύσεις) οι ανεπτυγμένες πλέον χώρες πείθονται για το νέο αυτό κίνημα.
Την περίοδο 1994-1995 έρχεται η πρώτη αποτυχία του νεοφιλελεύθερου μοντέλου στο Μεξικό. Η χρηματοοικονομική κρίση που χτυπά τη χώρα, δείχνει για πρώτη φορά την αστάθεια του νέου οικονομικού μοντέλου. Ο έκτακτος δανεισμός 50 δις. δολαρίων στο Μεξικό, κυρίως από τις ΗΠΑ, τιθασεύει την κρίση και η πίστη στη σταθερότητα του συστήματος επανέρχεται. Την περίοδο 1997-1998 ένα ακόμη μεγαλύτερο χτύπημα έρχεται. Ξεκινώντας από την Ασία, μία ακόμη κρίση δείχνει ξεκάθαρα πλέον πόσο εύθραυστο είναι το χρηματοοικονομικό σύστημα.
Η εξαθλίωση των κατοίκων της Χιλής, στην οποία ο στρατηγός Πινοσέτ, πλαισιωμένος από οικονομολόγους του πανεπιστημίου του Σικάγου, προωθεί νεοφιλελεύθερες αλλαγές θέτει σε αμφισβήτηση τη σχέση μεταξύ ελεύθερης αγοράς και κοινωνικής ευημερίας.
Ο Ιγνάσιο Ραμονέ, γράφει ότι αναπτύσσεται πλέον μια γενικευμένη αντιπαλότητα: αγορά εναντίον κράτους, ιδιωτικός τομέας εναντίον δημοσίου τομέα, άτομο εναντίον συλλογικότητας, εγωισμός εναντίον αλληλεγγύης. Προκαλείται μια αντιπαλότητα ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία. Και καθώς το κεφάλαιο πλέον διακινείται απολύτως ελεύθερα, σε αντίθεση με τους ανθρώπους, νικητής βγαίνει το κεφάλαιο.
Πλέον, οι διεθνείς επιχειρήσεις παράγουν εκεί όπου το εργατικό δυναμικό είναι φθηνότερο και πωλούν εκεί όπου το βιοτικό επίπεδο είναι υψηλότερο. Οι απελευθερωμένες πλέον επιχειρήσεις, με μοναδικό γνώμονα το κέρδος και περίσσεια ασυδοσία επιτίθενται στις οικονομίες ασθενέστερων κρατών, υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής των κατοίκων και προκαλούν χάος στη διεθνή αγορά. Ένας νέος καπιταλισμός, ακόμη πιο βίαιος και ανταγωνιστικός, εμφανίζεται. Το Αμερικανικό ασφαλιστικό σύστημα αντικατοπτρίζει αυτή τη νέα διάστασή του. Το Μάρτιο του 2001 η πλέον γνωστή «φούσκα» του διαδικτύου σκάει. Τα μεγαλύτερα χρηματιστήρια του κόσμου κατρακυλούν και τα ¾ των διαδικτυακών εταιρειών εξαφανίζονται.
Στα επόμενα χρόνια ηχηρές χρεοκοπίες και σκάνδαλα (π.χ. Enron, Parmalat), τρίζουν πλέον συθέμελα το χρηματοοικονομικό σύστημα και η αμφισβήτηση γεννιέται. Τα νέα καπιταλιστικά αρπακτικά, όπως τα αποκαλεί ο Ραμονέ, υπό την απουσία οποιουδήποτε κρατικού ελέγχου βρίσκουν πρόσφορο έδαφος να εκμεταλλευτούν και να κλέψουν τα λεφτά των φτωχότερων και ασθενέστερων. Η απληστία και αδηφαγία τους πληρώνονται με επαναλαμβανόμενες χρεοκοπίες και σκάνδαλα, παρ’ όλα αυτά το σύστημα φαίνεται να αντέχει τα πάντα.
Η ανοσία και προσαρμοστικότητα που φαίνεται να έχει αποκτήσει το σύστημα, προέρχεται από τις κινήσεις της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ. Η άκρως νεοφιλελεύθερη πολιτική τους είναι πολύ χαμηλά επιτόκια και ενθάρρυνση των Αμερικανών να χρεωθούν όσο το δυνατόν περισσότερο. Η ρευστότητα και η κίνηση επανέρχεται στην αγορά και το σύστημα φαντάζει άτρωτο. Με τα ριγμένα επιτόκια, όλοι οι επενδυτές προσανατολίζονται στον κλάδο των ακινήτων. Η Αμερική είναι πλέον γεμάτη από οικογένειες με στεγαστικά δάνεια, ο κλάδος των ακινήτων σημειώνει πρωτοφανή άνοδο, οι τράπεζες κάνουν χρυσές δουλειές και η Αμερικανική οικονομία ανθίζει. Η Ευρώπη βλέποντας τη ραγδαία Αμερικανική οικονομική ανάπτυξη, προχωρεί σε απελευθέρωση των τιμών και εκχωρεί στις τράπεζες και τα χρηματιστήρια διαρκώς περισσότερη εξουσία.
Αρκετοί οικονομικοί αναλυτές, υποστηρίζουν ότι το κέρδος χωρίς κόπο, που επιφέρει ο νέος καπιταλισμός είναι μία πλάνη. Το 2005, επιβεβαιώνονται. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα, υπό το φόβο του πληθωρισμού ανεβάζει και πάλι τα επιτόκια. Εκατομμύρια οικογένειες αδυνατούν να ξεπληρώσουν τα στεγαστικά τους δάνεια και πλέον παραδίδουν τα υποθηκευμένα σπίτια στις τράπεζες. Αυτές, βρίσκονται με εκατοντάδες ακίνητα στην κατοχή τους, τα οποία αδυνατούν να πουλήσουν και να διοχετεύσουν στην αγορά. Η φούσκα των ακινήτων σκάει. Η κρίση του 2008 ακολουθεί, ισοπεδώνοντας την οικονομία ολόκληρου του πλανήτη.
Οι απανταχού διανοητές μιλούν για μία ακόμη απόδειξη της επιτακτικής ανάγκης ελέγχου των ανθρώπων και των δραστηριοτήτων τους, καθώς τα ζωώδη και πρωτόγονα ένστικτα ελλοχεύουν.
Η μεταμέλεια και οι παρακλήσεις για κρατική βοήθεια και πρόνοια από τους επιχειρηματίες και τις τράπεζες κάνουν την εμφάνιση τους. Το κράτος αρχίζει και πάλι να εμπλέκεται στην οικονομία, με ενέσεις ρευστότητας και δανεισμούς δισεκατομμυρίων στις τράπεζες, χωρίς όμως να μπορεί να ανακόψει την πτώση.
Οι ανακεφαλαιοποιήσεις των τραπεζών, οι έκτακτοι δανεισμοί χρημάτων σε αυτές και ο έλεγχος των επιτοκίων από το κράτος, σφραγίζουν το θάνατο και την αποτυχία του νεοφιλελευθερισμού. Από την Ευρώπη ως και την Αμερική, το κράτος αρχίζει να παίζει και πάλι τον κυρίαρχο ρόλο στην οικονομία, ή πιο σωστά στην αναδιάρθρωση αυτής.
Βιώνουμε μια ιστορική συγκυρία υποστηρίζουν οι αναλυτές. Δεν καταρρέει απλά ένα οικονομικό μοντέλο, αλλά και ένα μοντέλο διακυβέρνησης, αλλάζοντας τις ισορροπίες του πλανήτη. Ο θρόνος των ΗΠΑ ως παγκοσμίου ηγεμόνα πλέον τρίζει και χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα εμφανίζονται ως οι αυριανές πρώτες οικονομικές δυνάμεις.
Η εκλογή του Ομπάμα - καθώς και οι μετέπειτα κινήσεις του - και η καινούργια γραμμή που ακολουθεί η εξωτερική πολιτική της Κίνας, έρχονται να επιβεβαιώσουν τις γεωπολιτικές αλλαγές που επέφερε η κρίση. Οι πρόσφατες εκλογές στην Ελλάδα και την Ευρώπη είναι μία ακόμη απόδειξη. Ο δικοματισμός ανατράπηκε και μία πανευρωπαϊκή κυβέρνηση της Αριστεράς δε φαντάζει πλέον ουτοπία. Με νέες οργανώσεις και πρωτοβουλίες, οι πολίτες αφήνουν πίσω τους την απάθεια των προηγούμενων χρόνων, ενημερώνονται και ενεργούν.
Όλα δείχνουν ότι ο αντίκτυπος της κρίσης ιδεών πάνω στους πολίτες, ήταν μεγαλύτερος από αυτόν της οικονομικής κρίσης και μάλιστα έχει επιφέρει θετικές και ουσιαστικές αλλαγές στον τρόπο σκέψης τους, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Η απάθεια και ο κομφορμισμός της νέας γενιάς έδωσαν πλέον τη θέση τους στη δράση, την ενημέρωση και την προσπάθεια αλλαγής. Η ιδεολογία από κλισέ και γραφικότητα, έγινε υποχρέωση.
Το μέλλον φαντάζει δυσοίωνο, αλλά τουλάχιστον φαίνεται πλέον να το παίρνουμε στα χέρια μας.
http://socialopinion.gr
